ACTIEPLAN – Lokale gemeenschapsvorming is cruciaal voor een vlotte socio-economische heropstart post COVID-19
De wereld houdt haar adem in, nu vaccinatiestrategieën hoop bieden en een einde aan het coronatijdperk tastbaar lijkt. De Europese Commissie, federale overheden en grootsteden bereiden volop de herstelplannen voor.
Ook lokale besturen maken zich langzaam maar zeker klaar voor een mogelijke heropstart na de zomer. Volgende vragen dringen zich op: hoe groot zal de socio-economische impact van de coronacrisis zijn? En hoe snel zal de lokale economie en het sociaal bindweefsel zich post-COVID-19 herstellen?
We zijn er van overtuigd dat de lokale gemeenschap een actieve en cruciale rol zal spelen bij een vlot herstel van het lokaal ecosysteem.
- Hernieuwde appreciatie voor de lokale gemeenschap
- Maatschappelijke uitdagingen
a. Het lokaal ecosysteem
b. Het psychosociaal welzijn
c. De vermaatschappelijking van de zorg - Actieplan
Hernieuwde appreciatie voor de lokale gemeenschap
“What started as a virus so small your eyes couldn’t see it, has become an economic crisis so big that you simply cannot miss it.”
European Commission’s President von der Leyen
Nu grootschalige vaccinatieprogramma’s worden uitgerold, beginnen we de acute crisisaanpak langzaamaan in te wisselen voor een langdurig, maar duurzaam herstel van het sociaal en economisch weefsel. De ingrepen die nodig waren om individu en zorgsysteem te beschermen, hebben immers grote gevolgen voor de economie en het sociale welzijn van velen.
Op korte en lange termijn moeten lokale besturen ondersteuning bieden aan de sectoren en bevolkingsgroepen die het hardst werden getroffen: kwetsbare personen, jongeren met moeilijkheden op school, zorgbehoevenden, het middenveld, de cultuursector, de arbeidsmarkt, lokale handel, horeca,…
De lokale dimensies van deze uitdagingen suggereren dat lokale gemeenschappen een actieve rol zullen spelen in de heropleving van de maatschappij postcorona. Denk aan lokaal shoppen, vermaatschappelijking van de zorg en solidariteit.
Overigens brengt de huidige crisis een hernieuwde appreciatie voor de lokale gemeenschap en lokale economie. De maatregelen confronteerden ons enerzijds met onze sterke afhankelijkheid van geglobaliseerde waardeketens en anderzijds met ons verlangen naar menselijk contact en gemeenschapsgevoel. Bijgevolg duiken termen als ‘buurtstad’ en ‘15-minutenstad’ alsmaar meer op.
Voor velen is het glas halfvol. Er is nood aan een positieve ommezwaai richting duurzaamheid, klimaat, innovatie, positieve digitalisering en een meer lokale, sociale aanpak. Dit is het uitgelezen moment om te investeren in lokaal gemeenschapsgevoel, sociale cohesie en betrokkenheid.
Maatschappelijke uitdagingen
Burgers engageren en activeren is één van de grootste uitdagingen waarmee lokale overheden de komende jaren geconfronteerd zullen worden.
1. Het lokaal ecosysteem: de buurt als motor voor lokale handel, horeca en verenigingsleven
Voor vele lokale handelaars zoals bakkers, slagers, drogisterijen, kappers,… vormen buurtbewoners het gros van het cliënteel. Eens de maatregelen het weer toelaten, is de buurt van essentieel belang voor de heropflakkering van de lokale economie.
Maar ook omgekeerd levert het lokale middenveld een belangrijke bijdrage aan de sociale samenhang en gemeenschapsvorming binnen buurten. Het is vaak tijdens een winkel- of kappersbezoek dat inwoners in aanraking komen met andere buurtbewoners of informatie over de buurt. Deze informele en spontane sociale contacten zorgen er mede voor dat men zich betrokken voelt bij de lokale gemeenschap.
Om dezelfde reden hebben wij de Lokale Gids van Hoplr begin 2020 serieus uitgebreid. Aan de hand hiervan wilden we de lokale handel en het verenigingsleven meer onder de aandacht brengen, voor een gelijkaardige wisselwerking: meer lokale handel en een sterker gemeenschapsgevoel.
Een onderzoek van Universiteit Gent in 250 willekeurige Hoplr-buurten tijdens de eerste piek van de coronacrisis toonde al aan dat personen die een sterk buurtgevoel ervaren en actief zijn in lokale verenigingen, sneller deelnemen aan solidariteitsacties en lokale handelaars vaker steunen.
2. Het psychosociaal welzijn: de buurt als vangnet voor sociale eenzaamheid en isolement
Het psychosociaal welzijn van velen onder ons stond onder druk. Door de coronamaatregelen en ‘social distancing’ is ons fysiek contact met familie, vrienden en buurtbewoners zeer beperkt geworden. Voornamelijk alleenstaanden, ouderen en personen met een verzwakt immuunsysteem hebben moeilijke tijden doorstaan.
Sociale steun en een gevoel van verbondenheid vormen echter een cruciale factor in het verhinderen en verminderen van psychosociale problemen als eenzaamheid, stress of depressie. Vrienden en familie mogen dan het grootste deel van die sociale steun opvangen; ook burenrelaties bieden een niet te onderschatten meerwaarde. Door hun nabijheid kan de buurt allerlei kleine en praktische vormen van hulp en sociaal contact voorzien.
Zo zagen we dat er op Hoplr meer dan ooit beroep op de buurt werd gedaan voor allerlei vragen en tips, met een verdrievoudiging van de activiteit en het engagement als gevolg. In het onderzoek van Universiteit Gent in 250 willekeurige Hoplr-buurten gaf meer dan 50% van de respondenten aan op hun buren te kunnen rekenen voor steun.
Daarnaast doken ook uiteenlopende rituelen en gedeelde activiteiten in de buurten op. In sommige straten werd er op afgesproken momenten geapplaudisseerd voor het zorgpersoneel. Elders werden teddyberen aan het raam geplaatst om buren op wandel op te vrolijken. Deze uitingen van verbondenheid spelen, net zoals de kleine vormen van steun en hulp, een belangrijke rol in ons mentaal welzijn. Ze zorgen namelijk voor een gevoel van veiligheid, aanvaarding, en inclusie.
3. De vermaatschappelijking van de zorg: de buurt als ondersteuning voor hulpvragen en eerstelijnszorg
Eén van onze grootste bekommernissen tijdens de coronapieken was wellicht de immense druk op het zorgpersoneel. Meer dan eens dreigden ziekenhuizen tegen hun limieten aan te lopen. Tegelijk staat de sociale zorg onder druk. De huidige crisis eist een zware tol wat betreft het psychosociaal welzijn, met negatieve gevolgen voor de beschikbaarheid van mantelzorgers en andere vrijwilligers.
Niet alleen vrienden en familie, maar ook buren spelen opnieuw een belangrijke rol en vangen een deel van de zorg op. Vaak is het feit dat men een oogje in het zeil kan houden of snel paraat staat in geval van nood, genoeg om langer zelfstandig te kunnen of willen wonen. De nabijheid van buren is daarom onmisbaar voor ouderen, hulpbehoevenden en geïsoleerde buurtbewoners zonder vrienden of familie.
De volgende jaren volgt nog een grotere opdracht: buurtzorgnetwerken uitrollen. […] Een aantal zorgvormen zal per buurt worden georganiseerd, met een vermenging van professionele zorg, betaalde zorg, vrijwilligerswerk en mantelzorg.
Guy Tegenbos, voormalig redacteur De Standaard
De verwachting is dat de vermaatschappelijking van de zorg de komende jaren nog meer aan belang zal winnen. Iedereen in de buurt heeft wel wat te bieden: van gezelschap tot autoritten, van hulp bij de belastingaangifte tot bijles wiskunde. Door dit sociaal kapitaal toegankelijker te maken, geniet heel de buurt mee van uiteenlopende vaardigheden.
Daarom introduceerde Hoplr tijdens de coronacrisis ook burenhulp. Een digitaal buurtnetwerk werkt inspirerend en drempelverlagend op vlak van observerend leren en wederkerigheid.
Actieplan voor een vlotte heropstart
Het is duidelijk: de buurt is een krachtig element en vormt een belangrijke schakel in het herstel na de coronacrisis. Door buren te verbinden, de drempel richting buurtcontact te verlagen en offline ontmoetingen te stimuleren, draagt Hoplr bij aan de transformatie naar meer zorgzame, duurzame en betrokken buurten. Tijdens de eerste lockdown werden er via Hoplr meer dan 15.000 hartverwarmende solidariteitsacties georganiseerd.
Onze visie en impactstudie over “De buurt van de toekomst” gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en de acht dimensies van het sociaal kapitaal, werd bekroond met 3 internationale prijzen:
1) Winnaar European Social Services Award 2020 als beste Technologie Tool voor het transformeren van buurtzorg.
2) Winnaar World Summit Award 2020 in de categorie Government & Citizen Engagement. WSA ondersteunt en promoot digitale innovatie om de samenleving te verbeteren.
3) Seal of Excellence van de Europese Commissie voor innovatie, implementatie en impact.
| Dimensie | De buurt van de toekomst is… |
| Buurt- en zorgnetwerk | Een sociale buurt waar we elkaar ontmoeten, zodat oppervlakkige en latente relaties transformeren in bruikbare relaties die beide partijen vooruit helpen. |
| Samenhorigheid | Een verbonden buurt waar we een ‘sense of belonging’ ervaren, zodat mensen een doel hebben en gemotiveerd zijn om actief deel te nemen in de gemeenschap. |
| Vertrouwen en veiligheid | Een veilige buurt waar we een oogje in het zeil houden, zodat mensen het gevoel hebben dat ze de risico’s in hun omgeving met redelijk vertrouwen het hoofd kunnen bieden. |
| Circulaire economie en wederkerigheid | Een duurzame buurt waar we goederen en diensten uitwisselen, zodat een buurt minder afhankelijk wordt van fossiele grondstoffen en om te voorkomen dat men voortdurend spullen en energie moet produceren, kopen of weggooien, en zo een dynamiek van wederkerigheid creëren. |
| Burgerparticipatie en betrokkenheid | Een betrokken buurt waar we het lokaal bestuur beleidsprioriteiten helpen bepalen, zodat zij hun middelen kunnen besteden aan onderwerpen waar de burger van wakker ligt. |
| Proactiviteit en initiatieven | Een proactieve buurt waar we samen burgerinitiatieven ontwikkelen, zodat we zelf maatschappelijke problemen kunnen aanpakken, ondersteund door het lokaal bestuur. |
| Waarden en normen | Een positieve buurt waar constructieve waarden en normen voorop staan, zodat we naar elkaar luisteren en respectvol met elkaar omgaan. |
| Inclusie en diversiteit | Een zorgzame buurt waar we ons inzetten voor elkaar, inclusief de zwaksten en ouderen, zodat mensen zelfstandig en met gelijke keuzemogelijkheden thuis kunnen leven en langer volwaardig kunnen participeren in de lokale gemeenschap. |
Elk van deze dimensies zijn cruciaal om maatschappelijke uitdagingen collectief aan te pakken, waaronder ook de uitdagingen die de coronacrisis met zich meebrengt. Vanuit Hoplr ondersteunen we dit door:
- burenhulp actief te stimuleren;
- inclusieve buurten na te streven;
- burgerinspraak te faciliteren; en
- lokale handel in de kijker te plaatsen.
Hoplr stimuleert de bereidwilligheid en bekwaamheid van de gemeenschap om zich in te zetten voor dergelijke lokale problematiek. Dit door het bewustzijn ten opzichte van de omgeving te verhogen en de toegang tot het aanwezige sociaal kapitaal te vergroten.
Wanneer we het postcoronatijdperk precies zullen ingaan, is voorlopig nog koffiedik kijken. Maar het is nooit te vroeg om te investeren in gemeenschapsopbouw die ons nu, in het heetst van de strijd ondersteuning biedt – alsook straks, wanneer de tijd voor heropbouw aanbreekt.
Sterke lokale gemeenschappen en hogere betrokkenheid van inwoners zijn essentiële steunpilaren om deze crisis om te zwaaien richting een duurzame, sociale, en lokale toekomst.
