Masterproef: burgerparticipatie en het gebruik van Hoplr bij Vlaamse lokale besturen

In de zomer van 2018 werd de masterproef ‘burgerparticipatie en het gebruik van Hoplr bij Vlaamse lokale besturen’ gepubliceerd en kregen wij ook voor het eerst inzage. Maar liefst 12 steden en gemeenten namen deel aan het onderzoek (waarvoor onze dank!). De resultaten delen we in dit artikel graag met al onze partners, gebruikers en andere geïnteresseerden.

Onderzoek burgerparticipatie

Björn ging op zoek naar een antwoord op deze vier onderzoeksvragen:

• Wordt Hoplr eerder gebruikt voor politieke of civiele burgerparticipatie?
• Op welk niveau van burgerparticipatie wordt Hoplr vandaag gebruikt en hoe kan dit niveau in de toekomst nog wijzigen?
• Hebben de lokale besturen aandacht voor de digitale kloof en selectieve participatie die zou kunnen ontstaan bij het gebruik van Hoplr?
• Hoe vullen de lokale besturen hun rol in als enabler bij de uitrol van Hoplr?

Politieke of civiele burgerparticipatie?

Duiding

Deze twee duiden een belangrijk onderscheid aan op vlak van burgerparticipatie.

Zoals verwoord in de masterproef: ‘Wordt er eerst een project uitgeschreven door het bestuur waarna een poging gedaan wordt om dit te verantwoorden via burgerparticipatie of zijn het de burgers die via participatie de agenda bepalen?’

“Via Hoplr kan je werken op de community, vanuit de bestaande community kan je dan inspraak gaan organiseren voor verschillende projecten. Dat is een totaal andere denkwijze dan eerst een project lanceren en daar dan inspraak voor vragen.” 
(respondent 17)

“Persoonlijk denk ik dat we meer naar converserende overheid moeten gaan in plaats van een top-down overheid.”
(respondent 8)

“Zonder participatie geraak je er niet meer, de weerslag als je het niet doet is veel groter dan de weerslag van een moeilijk gesprek.” 

(respondent 3)

“Diegene die het hardste roepen, die hoor je… Het is niet omdat je er 3 of 4 regelmatig hoort die niet tevreden zijn met een bepaalde aanpak dat dit geldt voor de volledige buurt. De mensen die negatief zijn, die hoor je het meeste.” 

(respondent 17)

Conclusie Björn

‘Enerzijds kunnen we concluderen dat er door de afwezigheid van een duidelijk kader voor digitale burgerparticipatie vandaag een afwachtende houding wordt aangenomen door de besturen, waarbij zij nog altijd min of meer bepalen hoe en wanneer er kan worden geparticipeerd. Veel heeft de maken met de manier waarop onze Vlaamse lokale besturen georganiseerd zijn. Anderzijds merken we dat de besturen wellicht op een keerpunt gekomen zijn waar het belang van burgerparticipatie hoger en hoger wordt ingeschat. Een platform zoals Hoplr dat buurt versterkend werkt, daagt bestaande denkwijzen bij lokale besturen uit, maar omgekeerd geven deze besturen ook mee vorm aan het gebruik van zulke platformen.

Een eerste sterk punt dat de respondenten naar voor schuiven is wellicht een open deur intrappen. Allemaal geven ze aan dat Hoplr ervoor zorgt dat mensen terug communiceren met hun buren, waardoor er in de eerste plaats een buurtgevoel ontstaat. Die belofte lijkt Hoplr dus wel waar te maken. Ook geven de respondenten aan dat de toon waarop wordt gecommuniceerd op Hoplr van een andere aard is dan bijvoorbeeld op andere platformen waar de toon soms negatief en weinig constructief is.’

Onze kijk

Wij geloven dat er twee fundamentele niet-digitale voorwaarden nodig zijn om aan burgerparticipatie te doen: een lokale gemeenschap en fysieke bijeenkomsten.

Burgerparticipatie gaat uit van de lokale gemeenschap, of het nu vanuit een politieke of civiele insteek vertrekt. Alleen binnen een community kan de kracht van het collectief denkvermogen benut worden om draagvlak te creëren. In het andere geval krijg vooral individuele ‘luide roepers’, wat alleen maar schijnparticipatie in de hand werkt. Daarom zijn fysieke bijeenkomsten of overlegmomenten zo belangrijk.

Online technologie is geen doel op zich, maar een middel. Het ondersteunt de lokale gemeenschap en maakt het mogelijk om fysieke ontmoetingen in te plannen. Op deze manier kan de stille meerderheid beter betrokken worden.

Niveau van burgerparticipatie

Duiding

Hoe ver gaat de burgerparticipatie? Björn heeft het over een ladder met vijf verschillende niveaus. Ze gaan van minst naar meest participatief: informeren, raadplegen, adviseren, coproduceren en meebeslissen.

Voorlopig zetten steden en gemeenten in het algemeen voornamelijk in op communicatie: ergens tussen raadplegen en adviseren. Al geven ze wel aan grotere plannen te hebben met Hoplr wat betreft burgerparticipatie. De buurtgerichte werking van Hoplr biedt volgens de respondenten vooral kansen voor burgerparticipatie in de toekomst.

“De community bouwt zich stelselmatig op. Vanaf je ingeschreven bent op Hoplr ben je over de grootste drempel heen, de mensen zitten klaar om te antwoorden als we ooit een bevraging willen doen.”

(respondent 3)

“Hoplr bevat echt ons doelpubliek, zijnde onze inwoners. Op Facebook bereik je wel meer mensen maar niet de juiste mensen.”

(respondent 13)

“Communicatie anno 2018 is niet meer iets op uw website zetten en hopen dat mensen het zien, neen, het is een en en en verhaal geworden. Hoplr is 1 van de en’n.”

(respondent 4)

Conclusie Björn

‘We merken dat Hoplr vandaag vooral wordt ingezet als een extra communicatiekanaal vanuit de lokale besturen naar de burgers toe. Hoplr lijkt wel buurt versterkend te werken waardoor een community wordt opgebouwd die in de toekomst mee het beleid kan vormgeven. Er zijn echter nog een aantal hindernissen die moeten overwonnen worden. We kunnen concluderen dat Hoplr vandaag gebruikt wordt voor communicatie die zich op de participatieladder tussen raadplegen en adviseren bevindt.  De weg naar meer civiele burgerparticipatie en een hoger niveau van participatie blijkt open te liggen. Een tweede sterk punt heeft onlosmakelijk met het buurtgerichte te maken. We merken dat Hoplr er kan voor zorgen dat er gericht naar een buurt of binnen een buurt kan worden gecommuniceerd.’

Onze kijk

Ga van communiceren naar participeren. Community building is hierbij een belangrijke schakel die niet mag worden overgeslagen. Op Hoplr leren inwoners elkaar terug beter kennen en denken ze voornamelijk aan onderwerpen gerelateerd aan hun onmiddellijke leefomgeving.

Om de participatieladder te beklimmen sla je dus best geen treden over. Start als lokaal bestuur met luisteren en raadplegen. Alleen zo kan je te weten wat er leeft. Elke gemeenschap heeft namelijk haar eigen noden en behoeften. 

Digitale kloof en selectieve participatie

Duiding

Dit is ongetwijfeld de grootste uitdaging waar lokale besturen vandaag mee te kampen hebben: de representativiteit van burgerparticipatie. We denken dan voornamelijk aan digibeten, anderstaligen, ouderen of kansarmen die niet alleen online, maar ook offline moeilijker te bereiken zijn.

Samen met de lokale besturen zoeken we bij Hoplr naar inclusieve case-by-case oplossingen, zoals het organiseren van offline evenementen, workshops, infosessies, het zoeken van buurtambassadeurs, …

“De reflex wordt wel gemaakt van hoe kunnen we meer mensen bereiken… maar niet hoe kunnen we ervoor zorgen dat de samenstelling van de mensen die we bereiken representatief is voor de inwoners en de bevolkingsgroepen in onze wijken.”

(respondent 17)

“ik heb de indruk dat op een communicatiekanaal zoals Whatsapp of iets wijkgebonden dingen zoals Hoplr mensen vanuit een positieve insteek vertrekken.”

(respondent 8)

“Alle kanalen zijn goed om mensen te bereiken. Vandaar onze interesse in Hoplr ”

(respondent 12)

Conclusie Björn

‘De medewerkers van lokale besturen geven aan dat ze beseffen dat ze niet iedereen bereiken ondanks hun vele inspanningen om omnichannel te werken. Digitale platformen als Hoplr kunnen helpen om bepaalde groepen beter te betrekken. ‘Hoe meer kanalen hoe meer mensen we betrekken’, is de logica. Het gevaar voor selectieve participatie is hiermee echter niet geweken. Bepaalde bevolkingsgroepen worden nog altijd niet betrokken of bereikt. De besturen zijn hier nog zoekende hoe ze dit probleem kunnen overwinnen.’

Onze kijk

Bij Hoplr zien we community building in de brede zin van het woord. We brengen mensen samen rond 12 thema’s: mobiliteit, sport, contact met de buurt, economie, veiligheid, cultuur, overlast, natuur, bestuur, kindvriendelijkheid, wonen en zorg. Sociale cohesie is hier het bindmiddel. Hoe nauwer een lokale gemeenschap samenhangt, hoe meer inwoners betrokken worden en hoe meer kans dat de stille meerderheid bereikt wordt.

100% representativiteit is een utopie. Of het nu gaat om papieren enquêtes, offline bijeenkomsten, online bevragingen of digitale platformen. We geloven sterk in het samenspel van deze verschillende vormen, die elk een specifieke groep beter

representeren. Op Hoplr merken we 3 grote doelgroepen op: jonge gezinnen (=settlers), senioren en mensen actief in het buurt- of verenigingsleven. Digitale platformen staan bovendien nog in de kinderschoenen. Men moet ook vooruit durven kijken naar het potentieel binnen 10 of 20 jaar.

Rol als enabler

Duiding

De laatste onderzoeksvraag behandelt in hoeverre de steden en gemeenten zelf een ondersteunende rol uitvoeren binnen het verhaal van Hoplr: ‘Wat opviel tijdens de gesprekken is dat de relatie tussen de lokale besturen en de mensen van Hoplr verder lijkt te gaan dan de klassieke leverancier-klant-relatie.’

‘Ook de zogenaamde buurtambassadeurs blijken een sleutelrol in te nemen. Meestal zijn dit mensen die ook offline actief betrokken zijn bij het verenigingsleven in de buurt waardoor ze via deze weg ook Hoplr promoten en vice versa. Er wordt ook promotie gevoerd voor offline activiteiten via Hoplr. ‘

“Ik denk dat Hoplr zichzelf wel als partner ziet van de lokale besturen in het algemeen, niet specifiek van 1 bepaald bestuur. Als meerdere besturen hetzelfde probleem signaleren zie ik Hoplr wel aanpassingen doen.”

(respondent 10)

“Waar we vroeger als stad het initiatief namen, zetten we nu in op initiatief vanuit de burgers, waar de stad ondersteunend werkt. Daar waar de stad zelf niet de expertise heeft, koopt of huurt men deze. In dit kader is Hoplr een goed voorbeeld. We moeten zelf geen bewonersplatform opzetten vanuit de dienst ICT als dit al bestaat.”

(respondent 11)

“We zijn van plan om nog eens een ronde te doen bij onze diensten en daar Hoplr nog eens voor te stellen en te zeggen: heb je een vraag voor burgers, begin dan niet met brieven rondbrengen waarop ze dingen moeten invullen of een poll of een Facebook bericht of een formulier op de website. Doe dit via Hoplr, dan heb je gegarandeerd meer reacties en zal het veel eenvoudiger zijn voor de burger.”

(respondent 13)

“We hebben vandaag heel goede contacten met de mensen van Hoplr, ik hoop dat ze het echter kunnen blijven waarmaken nu ze sterk aan het groeien zijn.”

(respondent 13)

Conclusie Björn

‘Besturen proberen wel  bepaalde dingen in de goede richting te begeleiden. Er wordt in sommige besturen nauw samengewerkt met burgers én Hoplr om het platform te verbeteren. Hoplr wordt tot op een bepaald niveau gezien als een partner in plaats van louter een softwareleverancier. De besturen nemen dus (meestal onbewust) tot op een zekere hoogte de rol als enabler op zich.’

Onze kijk

We beschouwen Hoplr-buurten als duurzame ecosystemen met ontmoetingsplaatsen zoals bijvoorbeeld een pleintje, een park, een sociaal huis, een supermarkt of een cafeetje. In een ecosysteem zijn verschillende actoren aanwezig en actief. Daarom geloven we zo sterk in samenwerken en partnerships.

Het Hoplr buurtplatform voorziet voor elk van deze actoren de gepaste applicatie om hun rol als enabler op te nemen. Een privaat sociaal netwerk voor inwoners, een dashboard voor de publieke sector, én ook een support tool voor Hoplr als dienstverlener. Op deze manier kunnen wij zowel inwoners als lokale besturen ontzorgen van community building en management. Buurten en buurtbewoners moeten namelijk actief ondersteund worden. 

Tips voor lokale overheden

De thesis wordt handig afgesloten aan de hand van een aantal tips voor steden en gemeenten. Deze hebben we ook even letterlijk overgenomen uit de masterproef.

1. Werk een duidelijk kader uit voor (digitale) burgerparticipatie.

2. Durf experimenteren met nieuwe digitale platformen binnen dit kader.

3. Betrek zoveel mogelijk stakeholders bij het proces.

4. Verlies de digitale kloof niet uit het oog, maar onderschat of overschat ze niet. Wees realistisch. 

5. Durf fouten maken.

6. Aanvaard dat je niet alles kan controleren, soms moet je durven loslaten.

7. Leer van andere besturen.

8. Maak keuzes, je hoeft niet op alles tegelijk in te zetten.

9. Wijs binnen het bestuur een contactpersoon aan.

10. Behoed jezelf voor de ‘luide roepers’.

In het eerste kwartaal van 2019 breiden we onze participatiemodule sterk uit:
– Bottom-up: meldingen en ideeën van burgers ontvangen
– Nieuw! Top-down: stel een participatief traject op en betrek burgers
– Nieuw! Omgevingsanalyse: lanceer bevragingen op buurtniveau